Eerbetoon aan Balenciaga in Kunstmuseum in Den Haag

Modetentoonstellingen, daar maak je me extreem gelukkig mee. Ik was dan ook erg enthousiast toen ik hoorde dat er in het Kunstmuseum te Den Haag aandacht besteed zou worden aan het werk van de toonaangevende Spaanse couturier Cristóbal Balenciaga (1895 – 1972). In de modetentoonstelling Balenciaga – Meesterlijk zwart ligt de focus op zwarte Balenciaga ontwerpen. Het mooie van zwart is dat je je nergens achter kunt verstoppen. Elk detail, elke vorm, elke lijn is zichtbaar. En laat die vormen en lijnen nou net zo belangrijk zijn voor Balenciaga. Daar experimenteerde de ontwerper maar al te graag mee.

Sculpturale en complexe vormen

In Kunstmuseum Den Haag worden meer dan 100 stukken tentoongesteld, zo’n 60 kledingstukken maar daarnaast ook hoeden en sieraden, toiles (katoenen proefmodellen), schetsen en foto’s uit de collecties van Palais Galliera en Maison Balenciaga. Net als vaker het geval bij grote couturiers, ontstond Balenciaga’s liefde voor mode dankzij zijn moeder die naaister was. Al jong ging hij zelf aan de slag als kleermaker. Dit resulteerde in een eerste eigen modewinkel in San Sebastian in 1917. Zijn clientèle bestond in die tijd voornamelijk uit Spaanse dames uit welgestelde kringen. Het is pas 20 jaar later dat hij naar Parijs verhuist, na een klein jaartje in Londen te hebben doorgebracht. De ontwerpen van Balenciaga waren heel modern en innovatief voor die tijd. Hij was niet vies van experimenteren en dacht altijd out of the box. Hij speelde met de textuur en verschillende materialen en met gecompliceerde vormen. Zijn ontwerpen zijn vaak regelrechte sculpturen.

De ontwerper liet in 1958 zelfs een eigen stof ontwikkelen in samenwerking met een Zwitserse textielfabrikant. De lichte zijden stof, gazar genaamd, behoudt goed zijn vorm, wat natuurlijk extra belangrijk is wanneer je met zulke sculpturale en volumineuze vormen werkt.

Spaanse erfgoed

Wat wel altijd duidelijk zichtbaar bleef, vanaf de start tot het einde van zijn carrière, was zijn culturele achtergrond en liefde voor Spanje en zijn Spaanse erfgoed. De ‘kleur’ zwart heeft een diepe band met de Spaanse identiteit. Denk aan traditionele Spaanse klederdracht maar ook aan de werken van Spaanse kunstenaars zoals Goya of Velázquez, zwart alom! Niet alleen de kleur zwart, maar ook zijn gebruik van mantillas (Spaanse sluiers), franjes, volants en kant in zijn ontwerpen riep de Spaanse cultuur op. Zelfs de proefmodellen die hij gebruikte waren zwart, terwijl die over het algemeen van ongebleekte katoen gemaakt zijn.

De eigen stijl van Balenciaga

Wat dat betreft was Balenciaga dwars of gewoon heel eigen – het is maar hoe je het bekijkt – want hij deed zijn ding, liet zich niet beïnvloeden door trends en hield voet bij stuk wanneer hij dat nodig achtte. In een tijd dat bijvoorbeeld de getailleerde ontwerpen van Dior furore maakten, liet Balenciaga de taille juist compleet los en koos hij voor comfort, bewegingsvrijheid en volume. Zijn beroemde ballonjurken zijn daar een mooi voorbeeld van. In de mode heb je mijns inziens de bedenkers en de volgers. Cristóbal Balenciaga was zonder enig twijfel een bedenker. Hij volgde zijn eigen weg en andere couturiers toonden dan ook veel waardering voor zijn ontwerpen en zijn werkethiek.

De couturier stopte met zijn modehuis in 1968 en overleed in 1972. Bijna 15 jaar later werd het modehuis onder nieuwe leiding leven ingeblazen. Balenciaga is tegenwoordig weer helemaal hot en happening. Afgelopen zomer liepen onder meer Nicole Kidman en Dua Lipa de fashion week voor het modehuis.

De expo

Nu moet ik je eerlijk zeggen dat dit niet mijn favoriete modetentoonstelling is geweest. Ik was toch wel een beetje teleurgesteld. Juist bij zo’n vernieuwende couturier zou ik iets spannends verwachten, een innoverende en inspirerende omgeving. Maar het staat allemaal zo netjes en geordend. Ingetogen en zwart. Het voelt een beetje alsof je op een een begrafenis bent. Alsnog is het een interessante tentoonstelling, met name voor modestudenten en modeliefhebbers – en wat minder voor het brede publiek.

Tip voor de ouders onder ons: in de museumwinkel kun je het kinderboek Cristóbal Balenciaga – de jongen die droomde van haute couture van Sanne te Loo (1972) aanschaffen. Het Kunstmuseum werkt al jaren samen met uitgeverij Leopold aan een geweldige kinderkunstboekenreeks. Aanrader!

Deze tentoonstelling is georganiseerd in samenwerking met Palais Galliera, musée de la Mode de la Ville de Paris en Paris Musées, en is tot stand gekomen dankzij de medewerking en uitzonderlijke bruiklenen van Archives Balenciaga, Parijs. De tentoonstelling is nog te zien t/m 5 maart 2023.