Blootsvoets lijden in The Survival of Kindness

Nederlands-Australische regisseur Rolf de Heer confronteert de kijker met een wrede inhumane wereld in de conceptuele film The Survival of Kindness. De intro van de film is bizar maar ijzersterk. Binnen enkele minuten wordt je de desolate landschappen ingezogen, maar het is ook direct duidelijk dat The Survival of Kindness geen makkelijke zit wordt. Een vrouw (Mwajemi Hussein) is opgesloten in een ijzeren kooi. Midden in een verlaten landschap wordt ze achtergelaten om te sterven. Wat is er hier toch aan de hand? Er wordt in de eerste scènes gewerkt met extreme close ups wat heel ongemakkelijk voelt.

Racisme en kolonialisme

The Survival of Kindness is een abstracte film over ongelijkheid, racisme en kolonialisme. Tijdens de hele film zullen we er niet achter komen hoe de vrouw in de kooi heet, maar in de aftiteling wordt ze BlackWoman genoemd. Blootsvoets gaat ze de strijd aan met sadistische witte mensen die alle mensen die niet wit zijn gevangen nemen, tot slaaf maken, martelen en/of doden. Er is geen greintje menselijkheid te vinden in deze gemaskerde onderdrukkers, waar we tijdens de film geen gezicht van te zien krijgen.

De film is opgenomen in Zuid-Australië en op Tasmanië, maar het verhaal speelt zich niet specifiek in Australië af. Het land in de film is een metafoor voor onze wereld. BlackWoman probeert aan al het leed te ontsnappen maar komt van de ene lugubere situatie in de ander. Behalve de dreiging van de indringers, is er nog een gevaar. Er heerst een virus of iets dergelijks dat mensen ziek maakt. Dit is ook de reden dat de witte elite gasmaskers draagt. Alles bij elkaar, lijkt de situatie uitzichtloos en is de goedheid uit de titel ver te zoeken. Je vraagt je geheid af tijdens The Survival of Kindness: waar de fuck is de kindness? Het enige dat er een beetje bij in de buurt komt, is de ontmoeting tussen BlackWoman en twee innemende tieners, gespeeld door broer en zus Deepthi en Darsan Sharma.

Realisme

Dat de pandemie doorsijpelt in The Survival of Kindness is niet gek, want de Heer schreef de film en filmde het tijdens de lange strenge Australische corona lockdowns. Je wordt constant herinnerd aan de isolatie, de eenzaamheid, de maskers, het hoesten. Schieten tijdens corona vroeg sowieso om een bijzondere aanpak. De Heer koos zijn locaties nauwlettend uit, en er werd geschoten met een kleine cast en een kleine crew.

Tijdens de persconferentie werd de Heer gevraagd of het wel realistisch is dat BlackWoman voornamelijk op blote voeten loopt en dat we haar niet zien eten of drinken. Daar antwoordde hij op: “In Greek tragedies they never knew what the gods had for breakfast”. Dat zegt alles wat mij betreft. Het hoeft allemaal niet realistisch.

Hoofdrolspeelster Mwajemi Hussein voegt daaraan toe dat het feit dat BlackWoman de perikelen deels blootsvoets ondergaat, haar eraan herinnerde waar ze zelf vandaan komt. Soms zijn er nou eenmaal geen andere opties, benadrukt ze.

Acteerdebuut

Hussein heeft niet eerder geacteerd. Ze was zelfs nog nooit in een bios geweest. De moeder van zeven komt oorspronkelijk uit Congo, maar woont al langere tijd in Australië. De goedlachse actrice vertelt tijdens de persco dat ze getwijfeld heeft om de rol aan te nemen en het eerst uitvoerig besproken heeft met haar gezin. Ze vond het lastig om haar kinderen voor zo’n lange tijd te missen. Uiteindelijk ging ze ervoor want: “I believe in challenges.” Dit is haar eerste bezoek aan Europa. “Everything can be achieved, if someone gives you a chance.”

Er wordt weinig gesproken in de film en wanneer er gesproken wordt, dan is het niet verstaanbaar. BlackWoman spreekt een andere taal dan BrownGirl en BrownBoy. De gemaskerde witte mensen spreken ook weer een ander onverstaanbaar taaltje. Zij verstaan elkaar allemaal niet, en als kijker versta je ze ook niet want er is bewust geen gebruik gemaakt van ondertiteling. Dat is een pittig klusje voor de acteurs, want het komt allemaal aan op expressie en houding. Diepe buiging voor Hussein!

Daar waar dialoog schaars is, is er juist veel aandacht voor geluid en beeld. Hier is duidelijk over nagedacht. Cinematograaf Maxx Corkindale heeft het maximale uit de adembenemende landschappen gehaald. Er is een scène met mieren, mocht je het je afvragen – nee, er zijn geen special effects voor gebruikt! Over het geluid zegt de Heer: “Sound for me is profoundly important, music as well. Sound is part of the script. It’s always been something of deep interest to me.”

Stof tot nadenken

Door het onderwerp en de gruwelijke beelden is het soms enorm moeilijk om naar The Survival of Kindness te kijken. Ik heb mijn gezicht meerdere malen moeten afwenden tijdens de film maar ik ben dan ook een teer zieltje. Na de film bleef ik er lange tijd over nadenken en hoe meer tijd er voorbijging, hoe beter ik de film vond. Het is namelijk even wennen, het abstracte, de nare beelden, het gebrek aan dialoog maar wanneer je het allemaal verwerkt, dan blijf je erover nadenken. En dat vind ik altijd erg knap van een film.

The Survival of Kindness is verre van de meest toegankelijke film van de Berlinale 2023, maar toch zou ik de film de Gouden Beer gunnen. Want nee, het is geen prettige zit maar bekijk je de elementen los, dan is eigenlijk alles perfect uitgevoerd. De cinematografie is er een om u tegen te zeggen, de niet eerder acterende hoofdrolspeelster zet haar rol weergaloos neer, het geluid is bijzonder goed, het verhaal heeft diepgang. Er zit zoveel inhoud in, veel geschiedenis, veel lastige onderwerpen en tegelijk is het actueel en nog steeds relevant. De heer vertelt dat hij geroerd wordt wanneer hij goedheid ziet in de wereld, maar dat hij goedheid ook steeds zeldzamer vindt: “There is much kindness in this world, but we are in danger of loosing it.”

Je zou nog kunnen debatteren over het eind, dat ik hier niet zal spoilen, maar eigenlijk maakt het einde helemaal niets uit. De kern ligt in de verrotte oorzaken die naar dat moment toe leiden. Als ik één punt van kritiek moet uiten, dan is het dat ik me afvraag wat we met deze film moeten. De moraal van het verhaal is duidelijk, maar wat kunnen we ervan leren? Het is allemaal zo pessimistisch en somber, wat moeten we ermee behalve naar huis gaan en met ons hoofd tussen onze knieën in huilen uitbarsten?

Srsck score ★★★★

Australië, 2022. Drama van Rolf de Heer met Mwajemi Hussein, Deepthi Sharma, Darsan Sharma